ACİL DUŞ VE GÖZ/YÜZ YIKAMA ÇEŞMELERİ
Acil güvenlik duşları” ve “Göz-yüz yıkama çeşmeleri duşları” deri, göz veya kıyafetlerle temas eden kimyasalları veya toksik maddeleri yıkamak için tasarlanmış, uluslararası standartlarca belirtilen gereklilikleri karşılayan, özel iş güvenliği ekipmanlarıdır. Acil duşlar, bir iş yerinde kazaların etkilerini azaltmak için acil müdahale gereği kullanılması gereken bir ilk yardım ekipmanı olarak tanımlanabilir. İnsan sağlığıyla doğrudan ilgili ürünler olduğundan, ilgili Avrupa ve/veya Amerika standartlarına uygun üretiminin gerçekleştirilmesi ve ürünlerin ilgili standartlara ait işaretlemeleri taşıması bir zorunluluktur. İş Güvenliği ve Sağlık İdaresi (Occupational Safety and Health Administration - OSHA) tarafından ne tür iş yerlerinin acil duş bulundurma zorunluluğu bulunduğu açıkça ifade edilmiştir. (Herhangi bir kişinin gözlerinin veya vücudunun, zararlı korozif maddelere maruz kalabileceği yerlerde, acil kullanım için çalışma alanında gözlerin ve vücudun çabucak yıkanması için uygun tesisler sağlanacaktır). Bu alandaki ikinci OSHA yönetmeliği, her tesiste acil duş ve göz yıkama ekipmanı içermesi gereken bazı endüstrileri belirtir. Bu endüstriler arasında; açık yüzey tankı, susuz amonyağın depolanması ve kullanımı, selüloz, kağıt ve karton üretimi, telekomünikasyon ve diğer tehlikeli materyalleri kullanan faaliyetler bulunmaktadır. Yoğun toz, kimyevi madde veya ısı/alev gibi tehlikeler bulunduran çalışmaların yapıldığı iş yeri, fabrika, hastane, laboratuvar gibi ortamlarda gerçekleşebilecek acil durumların kötü sonuçlarından sakınmak için, acil duşların risk değerlendirmesine uygun şekilde çalışma ortamında bulundurulması gerekmektedir. Acil duş ve göz yıkama çeşmelerinin gereklilikleri ve yetkinlikleri Avrupa’da EN 15154, Kuzey Amerika’da ANSI / ISEA Z358.1-2014 standartlarında (Ortadoğu ve Avrupa dışı ülkelerde de genelde bu standart kabul görmektedir) şeklinde belirtilmiştir. EN 15154-1: Laboratuvarlarda kullanılan tesisata bağlı vücut duşlarını,
EN 15154-2: Tüm alanlarda kullanılan tesisata bağlı göz yıkama çeşmelerini,
EN 15154-3: Tesisata bağlı olmayan depolu vücut duşlarını,
EN 15154-4: Tesisata bağlı olmayan depolu göz yıkama çeşmelerini kapsar.
EN 15154-5: Planlanma aşamasındadır.
Yayınlandığı zaman üretim tesislerinde kullanılacak tesisata bağlı duşları kapsayacağı öngörülmektedir. ANSI/ISEA Z358.1-2014 standardında, EN standardında sadece göz yıkama çeşmesi olarak tanımlanan ekipman, göz/ yüz ve sadece göz yıkama çeşmesi olarak ikiye ayrılmıştır. Bir acil duşun OSHA’ya uygun olduğu, ANSI standardına sahipse söylenebilir. ANSI standardının en güncel versiyonu 2014’tür. ANSI standardında, EN standardının gerekliliklerinden daha kapsamlı ve detaylı gereklilikler istendiğini söyleyebiliriz. ANSI standardına göre acil duşlar için 15 dakika boyunca kesintisiz akması gereken belirli su akış miktarları belirlenmiştir (Vücut duşu için 75,7 L/dk, göz yıkama çeşmesi için 1,5 L/ dk, göz/yüz yıkama çeşmesi için 11,4 L/dk). Bu akış oranları hem vücut duşu hem de göz ya da göz/yüz duşunun aynı anda çalışması durumunda da mutlaka karşılanmalıdır.
Her iş yerinde su şebekesi bulunmadığından dolayı sadece su şebekesine (tesisata) bağlı acil duşlar yeterli olamamakta, kullanıcıların talebini karşılayamamaktadır. Bu sebeple ANSI standardının gerekliliği olan 15 dakika boyunca su akışlarını karşılayabilen kapasitede su depolu acil duşlar sağlanması gerekliliği ortaya çıkmıştır. Daha da önemlisi, ANSI standartları gereği, acil duştan sağlanan temiz, içilebilir suyun sıcaklığının her türlü iklim koşulunda (Bina dışı veya bina içine monte edilmesi fark etmeksizin) 16-38 °C arasında sağlanması gerekmektedir. Ayrıca acil duş, bir acil durum ihtimaline karşı daima kullanıma hazır halde bulundurulmalıdır. Bu, Rusya gibi soğuk iklimlerde, tesislerde kurulacak acil duşlarda suyun ısıtılması, Ortadoğu gibi sıcak iklimlerde ise suyun soğutulması gerekliliğini ortaya çıkarmaktadır. Yani bu durum, su deposu kullanılması zorunluluğunu tekrar ortaya çıkarmaktadır. Eğer su deposuz, tesisata bağlı bir acil duşa gelen suyu ani ısıtıcı veya soğutucu ile anında ısıtmamız/soğutmamız gerekseydi, 100-150 kW gibi yüksek güçlerde pahalı ekipmanlar kullanmaya ihtiyaç duyacaktık ve hem gereksiz bir elektrik tüketimine neden olacak hem de iş yerlerinin, çok pahalı ekipmanlar olan ani ısıtıcı/soğutucu gibi cihazları acil duşlarla beraber satın alması gerekecekti. Bu gereksiz enerji tüketimi, ANSI standardının bir şartı olan sistemin haftalık bakımlarında çalıştırılmasında bile geçerli olacaktı. Bu sebeple depoda duran suyu daha düşük kapasitelerde küçük ısıtıcı veya soğutucular ile ısıtmak/soğutmak ve sistemi acil durumlarda kullanıma hazır halde tutmak hem daha ekonomik hem de daha verimli bir çözüm olarak karşımıza çıkmaktadır.
DEPOLU ACİL DUŞLARIN ÖNEMI VE AVANTAJLARI
ANSI standardı, acil duşların 15 dakika boyunca kesintisiz 16-38 °C sıcaklık arasında tanımlanan “Ilık” su sağlamasını şart koşar. İş güvenliği uzmanlarının veya iş yeri yetkililerinin, şebekeden gelen soğuk suyu direkt acil duşa vermek gibi bir seçenekleri olmadığına artık dikkat etmeleri gerekmektedir.
Çünkü;
1) Kirletici maddenin yanık tetikleyici bir kimyasal olması durumunda, sıcak su, yanıkları daha da şiddetlendirecek ve kirliliği temizlemekten ziyade vücut üzerinde ki kirletici maddelerin deri gözeneklerinin içerisine girmesine sebep olacaktır.
2) Tam tersi bir durum olarak, aniden soğuk suya girmek kişiyi şoka sokabilir ve hipotermiye neden olabilir. Ayrıca soğuk suda deri gözenekleri aniden kapanır, kirletici madde gözeneklerde hapsolur ve yıkayarak çıkarma girişimi başarısızlıkla sonuçlanır.
3) Suyu önerildiği gibi anında ve 15 dakika süre boyunca ılık olarak sağlama yeterliliğine sahip depolu acil duşlar, suyun sıcaklığının konforsuz (aşırı sıcak veya soğuk) olması sebebiyle kullanıcının tamamen kirletici maddeden arındırılmadan acil duşu erkenden terk etmemesini teşvik ederken, daha zor kimyasalların temizlenmesine de olanak verir.
4) Bir depolu acil duş, suyu depolayabilmesiyle ılık su sağlamayı garanti edebilen en etkili, güvenli ve ekonomik çözümdür.
5) Depolu acil duşlar, kısa süreli bir güç kesintisinden veya su kesintisinden etkilenmezler.
6) Düşük kapasiteli ısıtıcı ya da soğutucuların yardımıyla, düşük enerji tüketimi ile su sıcaklığı istenilen sıcaklıkta sabit tutularak acil duşun sürekli kullanıma hazır halde tutulması sağlanır. Eğer su sıcaklığı istenen sıcaklıkta ise ısıtıcı ya da soğutucu gereksiz yere çalışarak enerji tüketmez.
7) ANSI ve EN standartlarının tüm gerekliliklerini karşılar (Standartlara uygun olarak üretilmiş ve ilgili işaretleri taşıdığından emin olunmalıdır, sertifikası bulunmayan ürünlerden kaçınılmalıdır).
8) Potansiyel tehlikeli maddelerle veya bunların yakınında çalışmak için daha uzun süre kapasiteli su sağlayabilen veya tek depoyla birden fazla acil duşun beslenmesine olanak veren sistemler projelendirilebilir. Böylece tesis için en verimli ve ekonomik çözüm üretilir. Eğer doğru akış oranını (debiyi) sağlayan uygun bir su şebekesine erişiminiz varsa, tesisata bağlanan bir acil duş kurmak mümkündür. Fakat bu tür bir ekipman ılık su sağlamayacaktır ve bu nedenle bir ılık su şebekesine bağlanmalıdır ya da mutlaka depolu acil duş kullanılmalıdır.
Not: Tesiste hem sıcak hem soğuk su şebekesi mevcut ise, özel termostatik karıştırıcı vanalar sayesinde bir su deposuna gerek kalmadan istenilen sıcaklıkta ılık su sağlamak mümkündür. Tüm bu alternatif çözümler, tesisin yapısına göre acil duşların kurulacağı bölgeler tespit edildikten sonra üretici-kullanıcı iş birliği ile sağlanır.
Acil duşlar tesisata bağlı veya depolu (tesisata bağlı olmayan) olmak üzere iki gruba ayrılmaktadır. Tesisata bağlı olmayan depolu ürünler aşağıdaki durumlarda tercih edilmektedir:
• Sistemlerin kurulacağı tesislerde su şebekesi bulunmaması durumunda,
• Acil duşların, su şebekesi bulunmayan bina dışı veya açık alanlara kurulması durumunda,
• Mevcut su şebekesinde acil duşlar için yeterli su basıncının olmaması durumunda,
• Mevcut su şebekesinden sağlanan suda kesintiler olması durumunda,
• Suyu, standartların gerekliliği olan 16-38 °C sıcaklık arasında kullanıma hazır halde tutmak için, yüksek veya düşük ortam sıcaklıklarında düşük enerji ile suyu soğutma veya ısıtma gerekliliği oluştuğunda.
Özellikle sıcak iklimlerde güneşe maruz kalan su deposunda ve acil duşun borularında bekleyen suyun sıcaklıkları çok yüksek sıcaklık derecelerine ulaşır. Acil duşların standardı olan ANSI/ISEA Z358.1-2014’e göre insan sağlığı için su sıcaklığının 16-38 °C arasında olması gerektiği kabul edilmiştir. Acil duşun suyunun sıcaklığı bu belirtilen sıcaklık aralığında, acil durumlarda kullanılabilmesi için daima hazır halde tutulması zorunluluğu standartların bir gerekliliğidir. Tesisata bağlı olan ve bağlı olmayan acil duşlar da kendi içlerinde bina dışı veya bina içi kullanıma uygun olarak ayrılmaktadır. Bina dışı kullanımına uygun ürünler, sıcak iklimler için haşlanmaya karşı korumalı, soğuk iklimler için donmaya karşı korumalı sistemler olmalıdır. Acil duşun borularında kalan su, sıcak iklimlerde çabucak ısınarak ilk çalıştırmada kullanıcıyı haşlamaya, soğuk iklimlerde donan su, boruyu tıkayarak duşu çalıştıramamaya sebep olabilir. Bu tip risklerin bulunduğu durumlarda, özel tasarlanmış donma önleyici veya kaynar su önleyici vanalarla donatılmış ya da kendinden drenajlı sistemler tercih edilmelidir. Acil duşların borusunda, kullanımdan sonra bu özel vanalar sayesinde boru içerisinde ısınacak ya da donacak su tutulmayacaktır. Sistemler tamamen mekaniktir ve herhangi bir elektrik tüketimine ihtiyaç duymazlar. Donma koruması, izolasyonlu ve elektrikli kablo ısıtıcılı borularla tasarlanmış acil duşlarda da sağlanabilmektedir. Burada kablo ısıtmasının amacı ılık su sağlamak değil, boru içerisinde kalan suyun -40 °C sıcaklıklara kadar dış ortamlarda donmamasını sağlamaktır. Bu sistemler için bir elektrik tesisatına ihtiyaç vardır. Isıtıcı kablolar ile boru ısıtılarak donma engellenir. Bir termostat yardımıyla boru içerisindeki suyun aşırı ısınması ve kullanıcıya zarar vermesi önlenir, ısıtıcı kablola gereksiz yere çalışarak enerji tüketmez.
Not: Ilık su sağlayan çözümler ile donma/kaynar su önleyici sistemler birbiri ile karıştırılmamalıdır.